การสังเกตลักษณะการรู้เพื่อทำความเข้าใจถึงระดับการพัฒนาของจิตว่าอยู่ในระดับใด จะได้วัดผลได้ถูกต้อง จะได้ปรับฐานเพื่อให้การพัฒนาเป็นไปได้ตามเป้าหมาย

การรู้มีตามระดับดังนี้
1. รู้ด้วยสติ
2. รู้ด้วยสมาธิ (แบบเพ่ง/แบบจิตตั้งมั่น)
3. รู้ด้วยปัญญา
4. รู้ด้วยสัญญา
5. รู้ด้วยวิญญาณ

นอกจากนั้นต่อเนื่องด้วยการเดินงานสติปัฏฐานสี่ของแต่ละรอบเพื่อสังเกตสภาวะของจิตว่า เริ่มต้นใหม่ฝึกเพื่อให้เกิดสติ มีวิหารธรรม และอยุ่กับปัจจุบันอารมณ์ รอบต่อไปฝึกเพื่อให้เกิดมีจิตตั้งมั่น รอบต่อไปฝึกเพื่อให้เกิดปัญญาเห็นตามความเป็นจริง