กิจกรรม

คอลัมน์ "ธรรมะเพื่อความพ้นทุกข์"
“…5.1 วัตถุประสงค์ของการศึกษาเรื่องปัญญา
เพื่อให้รู้จักวิธีใช้จิตที่มีคุณภาพแล้วไปศึกษาทำความเข้าใจความเป็นจริงของรูปนาม จนปล่อยวางรูปนามได้และประจักษ์ถึงนิพพานอันเป็นสภาวะที่พ้นจากรูปนามและกิเลสตัณหาทั้งปวง
5.2 ชนิดของปัญญา
5.2.1 ปัญญาที่จำแนกตามองค์ความรู้ แบ่งออกได้เป็น 2 ชนิด คือ
(1) ปัญญาทางโลกหรือโลกียปัญญา ได้แก่ความรู้ความฉลาดที่จะอยู่กับโลกอย่างเป็นทุกข์น้อยๆ หรือระงับความทุกข์ได้ชั่วคราว หรือข่มกิเลสตัณหาได้ชั่วคราว เช่นเป็นผู้ฉลาดในการรู้จักทำทาน รักษาศีล และทำสมถกรรมฐานเพื่อให้เกิดความสงบสุขทางจิตใจ เป็นต้น และ
(2) ปัญญาพ้นโลกหรือโลกุตรปัญญา ได้แก่ความรู้ความเข้าใจอริยสัจจ์อันเป็นเหตุให้จิตปล่อยวางความยึดถือรูปนาม/กายใจ และประจักษ์ถึงนิพพานอันเป็นบรมสุขที่แท้จริง
5.2.2 ปัญญาที่จำแนกตามทที่มา แบ่งออกได้เป็น 3 ชนิดคือ
(1) สุตตมยปัญญาหรือปัญญาที่เกิดจากการได้รับการถ่ายทอดองค์ความรู้ของผู้อื่น เช่นความรู้ที่เกิดจากการอ่านตำราและการรับฟังคำสั่งสอนของพ่อแม่ครูอาจารย์เป็นต้น
(2) จินตามยปัญญาหรือปัญญาที่เกิดจากการคิดพิจารณาใคร่ครวญเอาเองด้วยเหตุผล และ
(3) ภาวนามยปัญญาหรือปัญญาที่เกิดจากการเจริญสติซึ่งจำแนกออกได้อีกเป็น 2 อย่างคือ ปัญญษในการทำสมถกรรมฐานอันเป็นความรู้ความฉลาดที่จะดำเนินจิตไปสู่ความสงบสุข กับวิปัสสนาปัญญา คือความเข้าใจความเป็นจริงของรูปนามอันเกิดจากการตามรู้รูปนามอยู่เนืองๆ
5.3 วิธีให้เกิดปัญญา
ปัญญาที่จะให้ความสำคัญในบทความนี้ คือวิปัสสนาปัญญาอันจะนำไปสู่โลกุตรปัญญา ซึ่งมีประเด็นที่ควรทำความเข้าใจดังนี้คือ
5.3.1 เหตุให้เกิดปัญญา แม้พระอภิธรรมจะระบุว่าสัมมาสมาธิเป็นเหตุใกล้ให้เกิดปัญญาก็จริง แต่การที่จิตจะมีสัมมาสมาธิได้นั้น จิตก็ต้องมีองค์ประกอบอื่นอีกหลายอย่าง โดยเฉพาะอย่างยิ่งได้แก่สัมมาสติ ประเด็นที่น่าสนใจก็คือเหตุใดพระอภิธรรมจึงไม่ระบุว่าสติเป็นเหตุใกล้ให้เกิดปัญญา ทั้งนี้ก็เพราะลำพังการมีสติอย่างเดียวยังเจริญวิปัสสนากรรมฐานไม่ได้ สิ่งที่ทำได้คือการทำสมถกรรมฐานซึ่งถ้าทำได้ถูกต้องก็จะเกิดสัมมาสมาธิ แต่หากทำได้ไม่ถูกต้องก็อาจจะเกิดมิจฉาสมาธิอันประกอบด้วยโลภะและโมหะก็ได้
สำหรับผู้เป็นสมถยานิกนั้น เมื่อทำสมถกรรมฐานนจนจิตตั้งมั่นโดยเฉพาะอย่างยิ่งในระดับทุติยฌานขึ้นไป อันเป็นสภาวะที่จิตพ้นจาการตรืก (วิตก) และการตรอง (วิจาร) ในอารมณ์กรรมฐานและเกิดธรรมเอก (เอโกทิภาวะ) อันเป็นตัวสัมมาสมาธิแท้ขึ้นแล้ว เมื่อจิตถอดถอนออกจากฌานแล้ว อิทธิพลของธรรมเอกจะยังไม่ดับไปทันที แต่จะส่งผลให้จิตตั่งมั่นเป็นผู้รู้ผู้ดูอารมณ์ทั้งปวงด้วยความเป็นกลาง และต่อเนื่องยาวนานต่อไปได้อีกช่วงหนึ่ง เช่นจิตจะมีสติเห็นองค์ฌานที่ดับไปสดๆร้อนๆ และเห็นสภาวธรรมอื่นๆ เช่นความฟุ้งซ่านเกิดขึ้นแทน โดยที่ขณะนั้นจิตจะตั้งมั่นเป็นกลาง สติสักว่ารู้ สักว่าเห็นความเปลี่ยนแปลงของสภาวธรรมทั้งปวง จนเกิดปัญญาคือความเข้าใจความจริงของสภาวธรรมทั้งปวงว่ามีลักษณะเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์หรือเป็นอนัตตา
สำหรับผู้เป็นวิปัสสนายานิกนั้น เมื่อใดจิตมีสติระลึกรู้สภาวะของรูปนามที่ปรากฎโดยไม่ได้จงใจ จิตจะเกิดความตั้งมั่นขึ้นชั่วขณะแ ละสติจะสักว่าระลึกรู้สภาวธรรมนั้น เมื่อสภาวธรรมนั้นไม่ถูกเพ่งจ้องหรือกำหนดกดข่ม สภาวธรรมนั้นย่อมแสดงความจริงคือไตรลักษณ์ออกมาให้จิตเห็นและเข้าใจได้ ตัวความเข้าใจความเป็นจริงของรูปนามว่าเป็นไตรลักษณ์นั่นแหละคือตัวปัญญา
วิมุตติมรรค หน้า 39-44
หลวงพ่อปราโมทย์ ปราโมชุโช

<<<<<<<<<<<<<<<<
http://www.dhamma.com/en/ and
http://www.trisikkhameditationcenter.org/
<<<<<<<<<<<<<<<